Krioterapia ogólnoustrojowa – nieinwazyjne zastosowaniem krańcowo niskich temperatur schłodzonego powietrza par skroplonych gazów, lokalnie lub ogólnoustrojowo schładzających radiacyjnie powłoki ciała, przez okres nie przekraczający 3-minutowej ekspozycji.

W następstwie zabiegu krioterapeutycznego klinicznie występują:

Subiektywna bezbolesność lokalna, stefowa odległa lub ogólnoustrojowa
Przekrwienie uprzednio schłodzonych miejsc (ciepła krew odruchowo kierowana jest do naczyń powłok, w których krew jest schłodzona)
Zwiotczenie zdrowych mięśni i wzrost ich siły, a także zmniejszenie spastyczności mięśni, gdy jest ona obecna (osłabienie przewodnictwa nerwowego i pobudzeń nerwowo-mięśniowych)
Działanie przeciwobrzękowe
Pobudzenie układu odpornościowego. 
Leczniczo stosuje się lokalną i ogólnoustrojową krioterapię:

W kompleksowej terapii chorób reumatycznych, zwyrodnieniowych, reumatyzmie tkanek miękkich (fibromialgia)
W schorzeniach zwyrodnieniowych pierwotnych i wtórnych układu ruchu
W ostrych i zastarzałych urazach, w tym i sportowych, jak i pooperacyjnych, niczym nie zaburzając, a wręcz przyśpieszając procesy gojenia się obrażeń
W leczeniu rzadkich chorób autoimmunologicznych i kolagenozach
W chorobach kości z osteoporozą pierwotną i wtórną
W zwalczaniu przewlekłego patologicznego bólu u chorych leczonych zachowawczo
W zwalczaniu spastyczności mięśni odruchowej i ośrodkowej w procesie rehabilitacji neurologicznej
W doraźnej pomocy i leczeniu wczesnych oparzeń u dzieci i dorosłych
Do wywołania hemostazy krwawień wewnętrznych z przewodu pokarmowego lub krwawień zewnętrznych, np. w rozległych otarciach naskórka
W odnowie biologicznej sportowców wyczynowych oraz przemęczonych fizycznie i psychicznie osób dorosłych.
Efekt przeciwbólowy uzasadnia częściowo teoria „kontrolnych bramek” Melzacka i Walla (1965) dotycząca przewodzenia bólu w ośrodkowym układzie nerwowym. Mówi ona, iż podrażniony bólowo receptor przekazuje pobudzenia bólowe do wyższych pięter ośrodkowego układu nerwowego dwoma rodzajami włókien nerwowych:

– szybko przewodzącymi, grubymi, o niskim progu pobudliwości,

– wolno przewodzącymi, cienkimi i nagimi, o wysokim progu pobudliwości.

Teoria zakłada istnienie w substancji galaretowej rogów tylnych rdzenia kręgowego komórek, które kontrolują i selekcjonują bodźce bólowe napływające obydwoma wyżej wymienionymi rodzajami włókien. Jednak tylko te bodźce, które do tej „kontrolnej bramki” dotrą wcześniej, a więc te, które przewodzone są grubymi włóknami przewodzącymi, szybko są przepuszczane i pobudzają komórki przekaźnikowe kierujące odczuwanie niezbyt silnego bólu do kory mózgowej. Następuje „zamykanie bramki bólowej”, gdy osiągają ją bodźce przepływające włóknami wolno przewodzącymi, których obwodowe zakończenia (receptory) wymagają poważniejszych podrażnień bólowych. Pobudzenia te, gdyby zostały przez „bramkę bólową” przepuszczone, zostałyby odebrane przez korę mózgową jako silny ból. Druga „kontrolna bramka” znajduje się we wzgórzu, a jej kontroli i selekcji ulegają wrażenia bólowe przenoszone przez nerwy czaszkowe i ich włókna. Zatem gwałtownie zadziałanie krańcowo niskich temperatur, początkowo lekko bolesne czy też piekące, wydaje się zamykać obydwie „kontrole bramki bólowe” dla przewodzenia silnych pobudzeń bólowych, tj. bólu patologicznego, który jest skutkiem uszkodzenia tkanek.

Istotne dla chorych poddanych terapii niskotemperaturowej są zmiany krążenia obwodowego. W obrębie kończyn ich ukrwienie jest całkowicie regulowane przez układ współczulny, dlatego pod wpływem niskich temperatur spadek ciepłoty w kończynach jest większy aniżeli w obrębie tułowia (reakcja Lewisa), w następstwie zwężenia naczyń tętniczych i zmniejszenie perfuzji. Z drugiej strony zimno zmniejsza wrażliwość mięśni gładkich na bodźce sympatyczne i działanie katecholamin, co ułatwia dopływ krwi do kończyn, ale mechanizm ten nie jest zbyt sprawny. Przy dłuższym stosowaniu zimna występuje, podobnie jak we wstrząsie, zjawisko centralizacji krążenia.

Krioterapia ogólnoustrojowa trwająca 2-3 minuty w temperaturze -140 st.C +-100 st.C wywołuje u osób zdrowych oraz cierpiących na choroby reumatyczne i zwyrodnieniowe wiele niezwykle ciekawych poznawczo oraz ważnych leczniczo efektów klinicznych, hormonalnych i biochemicznych. Zabieg jest swoistym przeciwieństwem sauny fińskiej.

Kliniczne działania krioterapii ogólnoustrojowej (po zabiegach lokalnej krioterapii nie wszystkie efekty występują) to:

wybitnie korzystny wpływ na psychikę
następuje poprawa nastroju
subiektywna bezbolesność dotycząca nie tylko bólów stawowych i powierzchowni ciała, ale także bezbolesnych odczuć w jego wnętrzu
znika uczucie zmęczenia
rozluźnienie napiętych mięśni wokół zmienionych chorobowo stawów - wyraźnie zwiększa się ich siła mimo rozległych, charakterystycznych dla choroby zaników
zwalnia się przewodzenie czuciowe i ruchowe w nerwach
obfity przepływ krwi przez powłoki ciała i narządy wewnętrzne, co powoduje uczucie gorąca i zaróżowienie
działanie przeciwobrzękowe.
Wszystko to stwarza m.in. bardzo dobre warunki do postępowania rehabilitacyjnego, które można co najmniej trzykrotnie zintensyfikować i przedłużyć, ponieważ wymienione zjawiska kliniczne utrzymują się co najmniej trzy godziny. Możliwe jest zwiększenie zabiegów do dwóch czy trzech dziennie.

Wszyscy chorzy zakwalifikowani do kuracji niskotemperaturowej w komorze kriogenicznej poddawani są rutynowemu, dokładnemu badaniu lekarskiemu. Z każdym chorym przeprowadza się dokładny wywiad, który poza pytaniami dotyczącymi choroby zasadniczej uwzględnia mogące stanowić przeciwwskazania do krioterapii, przebyte lub obecne schorzenia współistniejące i przyjmowane w związku z nimi leki. Zadaje się pytania dotyczące tolerancji zimna przez organizm pacjenta. U wszystkich chorych wykonuje się badanie internistyczne, na które składa się obsłuchiwanie płuc i serca, palpacyjne badanie jamy brzusznej, pomiar ciśnienia tętniczego krwi i częstości akcji serca.

Przeciwwskazania bezwzględne:

nietolerancja zimna
krioglobulinemia
kriofibrynogemia
cold urticaria
ropno-zgorzelinowe zmiany skórne
agammaglobulinemia
choroby ośrodkowego układu nerwowego
neuropatie układu współczulnego
niedoczynność tarczycy
miejscowe zaburzenia ukrwienia
znaczna niedokrwistość
działanie leków, zwłaszcza neuroleptyków i alkoholu
wyniszczenie i wychłodzenie organizmu
klaustrofobia
zaburzenia krążenia miejscowego
choroby nowotworowe
zakrzepowe zapalenie żył głębokich
przebyte zatory tętnic obwodowych
niestabilna choroba wieńcowa
schyłkowe okresy chorób serca, układu oddechowego, nerek,
ostre infekcje
znaczna niedokrwistość
przecieki żylno-tętnicze w płucach
różnego pochodzenia ostre schorzenia dróg oddechowych (chory kwalifikowany do zabiegu w kriokomorze może mieć prawidłowa wymianę gazową, prawidłowe oddychanie, może natomiast nie mieć sprawnej wentylacji płuc).
Przeciwwskazania względne (pacjenci pod szczególnym nadzorem):

wady aparatu zastawkowego serca w postaci zwężenia zastawek półksiężycowatych aorty czy zwężenie zastawki dwudzielnej
schorzenia mięśnia serca lub aparatu zastawkowego serca w okresie niewydolności krążenia
ciężkie postacie dusznicy bolesnej wysiłkowej i dusznicy bolesnej spontanicznej
zaburzenia rytmu serca przy jego częstości wyżej 100/ min
przecieki żylno-tęcznicze w płucach
ostre schorzenia dróg oddechowych różnego pochodzenia
wiek powyżej 70 lat
przebyte zakrzepy żylne i zatory tętnic obwodowych
nadmierna labilność emocjonalna wyrażająca się m.in. nadmierną potliwością skóry
miażdżyca zarostowa naczyń kończyn dolnych
choroba Buergera
stopa cukrzycowa
choroba Raynauda.
Przestrzegając wszystkich wymienionych przeciwwskazań względnych i bezwzględnych do krioterapii ogólnoustrojowej należy uznać, że:

– zasadniczo nie wpływa ona na częstość pracy serca i wysokość tętniczego ciśnienia krwi

– nie stymuluje wyzwalania przedwczesnych pobudzeń serca

– nie wywołuje lub nie pogłębia niedokrwienia serca, tak że stenokardia u chorych z niedokrwienną chorobą serca nie występuje,

– nie obniża kurczliwości lewej komory serca.

Po uwzględnieniu wszystkich wymienionych wskazań wypływających z możliwych zaburzeń mikro- i makrokrążenia wywoływanych przez zabieg kriogeniczny – jest on u wszystkich innych osób zabiegiem bezpiecznym i nie zmienia czynności układu krążenia. Warunkuje to szersze stosowanie stosowanie metody, która łącznie z rehabilitacją daje chorym długotrwałe, kilkunastomiesięczne remisje, utrwalenie analgezji i tak wybitną poprawę siły mięśni i ruchomości stawów, jakie przy konwencjonalnych sposobach leczenia nigdy nie były osiągane.Zakłada się, że chorzy kwalifikowani do leczenia w kriokomorze mają prawidłową wymianę gazową, prawidłowe oddychanie, mogą natomiast nie mieć sprawnej wentylacji płuc.

Każdy pacjent zdrowy i chory przed wejściem do komory informowany jest o konieczności wytarcia się ręcznikiem w celu usunięcia potu, co jest na tyle ważne, iż obecność kropelek potu na skórze w warunkach czynnej kriokomory powoduje natychmiastowe powstanie z nich kryształków lodu, co powoduje u niektórych, dotkliwe, aczkolwiek przejściowe uczucie zimna.

Każdy z badanych informowany jest o konieczności powolnego, możliwie niezbyt głębokiego oddychania przez maskę chirurgiczną wyłożoną dodatkową warstwą gazików według instrukcji, że wdech ma być dwa razy krótszy od wydechu. Jeżeli do płuc przedostanie się szybko większa ilość krańcowo schłodzonego powietrza, po ogrzaniu w płucach jego objętość podwaja się, co może wywołać opresję oddechową. Przebywanie w komorze bez wspomnianego zabezpieczenia (maska chirurgiczna) jest niedopuszczalne.

Dodatkowymi zabezpieczeniami chorych są:

– wełniane skarpety

– drewniane saboty

– wełniane rękawiczki

– przepaska osłaniająca małżowiny uszne

– spodenki/strój kąpielowy.

Gałki oczne nie wymagają zabezpieczenia.

Tak przygotowani chorzy są wprowadzani przez osoby obsługujące do przedsionka komory, gdzie następuje adaptacja chorych do niskich temperatur. Następnie wchodzą do komory właściwej po 4-5 osób, poruszając się w kółko przez 120 sekund. Chory przez cały czas przebywania w komorze właściwej pozostaje w kontakcie głosowym i wzrokowym z obsługą na zewnątrz urządzenia, gdzie zawsze znajduje się lekarz kwalifikujący chorych do zabiegu, jak również interweniujący w przypadkach niepożądanych reakcji. Para wodna powietrza wydechowego chorych ulega bezzwłocznej przemianie w pył lodowy, co przypomina parę wodną lub mgłę. Ten pył lodowy powoli opada na dno kriokomory, toteż należy ją wietrzyć co jakiś czas, gdyż powstają pewne trudności w obserwacji chorych. Po opuszczeniu kriokomory chorzy przechodzą do pomieszczeń o temperaturze pokojowej. Na ogół wszyscy chorzy w trakcie pobytu w kriokomorze nie odczuwają zimna w potocznym tego słowa znaczeniu, a raczej pieczenie odsłoniętych części skóry, jakby z uczuciem delikatnego „pokłuwania” tępą igłą – chłodne pieczenie.

Chorzy po opuszczeniu kriokomory informują o poczuciu zupełnego odprężenia, uspokojenia, relaksie, rześkości i fizycznego rozluźnienia. Znikają wszelkie dolegliwości bólowe i uczucie zmęczenia, nawet gdy wcześniej były dość silne. To dobre samopoczucie utrzymuje się przez kilka godzin, a nawet dłużej.

Drugim zjawiskiem jest uczucie gorąca, co wydaje się naturalne ze względu na to, że po opuszczeniu kriokomory chorzy nagle znajdowali się w pomieszczeniu o temperaturze o 1500 C wyższej od panującej wewnątrz. Uczucie to utrzymuje się do 4-5 godzin po zabiegu; u chorych, którzy bezpośrednio po zabiegu krioterapeutycznego poddawani byli intensywnej rehabilitacji, to uczucie ciepła utrzymuje się jeszcze dłużej.

Sama krioterapia nie zwiększa sprawności ruchowej chorych, czego dowodzą wyniki obserwacji tych osób. Stosowanie samej krioterapii pogarsza sytuację sprawnościową chorych, jak na to wskazują wyniki usprawniania. Sami pacjenci zwracają na to uwagę, sądząc po pogorszeniu swego stanu przy stosowaniu tylko temperatur kriogenicznych.

W celu uzyskania poprawy lub odzyskania sprawności chorych niezbędna jest intensywna kinezyterapia (kriorehabilitacja) prowadzona w warunkach komfortu oferowanego przez krioterapię ogólnoustrojową. Zabieg krioterapeutyczny zawsze jest łączony z usprawnianiem chorych – długotrwałym i intensywnym.

Wskazania do krioterapii ogólnoustrojowej:

1. Schorzenia narządu ruchu:

– reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

– zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK)

– gorączka reumatoidalna

- choroby reumatyczne tkanek miękkich (myositis i fibromyositis) i tkanki łącznej (kolagenozy)

– choroby autoimmunologiczne

– łuszczycowe zapalenie stawów

– zmiany zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa

– choroba zwyrodnieniowa stawu barkowego (PHS, tzw. bark zamrożony)

– daleko posunięte zmiany zwyrodnieniowe dużych stawów: biodrowy, kolanowy, także przed operacją wstawienia sztucznego stawu,

– entezopatie- np. „łokieć tenisisty, ostrogi piętowe, choroby przyczepów mięśniowych

– artopatia związana z dną moczanową

– choroby krążka międzykręgowego

– dyskopatie, lumbago, rwa kulszowa, tzw. zespoły korzeniowe odcinka szyjnego i lędźwiowego kręgosłupa

– neuralgie nerwów obwodowych

– choroby tkanek okołostawowych, ścięgien, więzadeł.

2. Schorzenia neurologiczne:

– stwardnienie rozsiane (SM)

– porażanie splotów i nerwów obwodowych

– stany po udarze mózgu

– stany po zabiegach operacyjnych na ośrodkowym układzie nerwowym

– fibromyalgia.

3. Urazy, złamania, stany po zabiegach operacyjnych na narządzie ruchu

4. Odnowa biologiczna, stany zmęczenia fizycznego i psychicznego spowodowane m.in. steresami

5. Medycyna sportowa

6. Osteoporozą

7. Zespół Sudecka.

Rehabilitacja schorzeń narządu ruchu:

W przypadku schorzeń takich jak:

– reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

– zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK)

– łuszczycowe zapalenie stawów

– zmiany zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa

– choroba zwyrodnieniowa stawu barkowego (PHS, tzw. bark zamrożony)

– daleko posunięte zmiany zwyrodnieniowe dużych stawów: biodrowy, kolanowy, także przed operacją wstawienia sztucznego stawu

– entezopatie- np. „łokieć tenisisty, ostrogi piętowe, choroby przyczepów mięśniowych

– artopatia związana z dną moczanową.

Pacjenci przyjmowani są w każdej fazie choroby (osoby, którym choroba nie spowodowała znaczących dysfunkcji, jak i osoby z daleko posuniętymi zmianami, utrudniającymi normalne funkcjonowanie; leczona jest także młodzieńca postać RZS). Każde zaostrzenie choroby, jak również okresy remisji są wskazaniem do leczenia w komorze kriogenicznej.

Zastosowanie tej metody pozwala na bezbolesne wykonywanie ćwiczeń co umożliwia zwiększenie ruchomości stawów. W przypadkach takich schorzeń jak:

– choroby krążka międzykręgowego

– dyskopatie, lumbago, rwa kulszowa, tzw. zespoły korzeniowe odcinka szyjnego i lędźwiowego kręgosłupa

– neuralgie nerwów obwodowych

proponowane jest leczenie polegające na zastosowaniu metod fizykalnych i kinezyterapii. Poprzez przeciwbólowe działanie krioterapii dochodzi do całkowitego zniesienia dolegliwości bólowych, ustąpienia objawów neurologicznych i poprawy sprawności chodu.
Rehabilitacja taka często pozwala na uniknięcie lub odsunięcie w czasie zabiegu neurochirurgicznego na chorym odcinku kręgosłupa (krążku międzykręgowym). Zniesienie dolegliwości bólowych może nastąpić już po kilu dniach terapii.

Rehabilitacja w schorzeniach neurologicznych:

W przypadku takich schorzeń jak:

– stwardnienie rozsiane (SM)

– porażanie splotów i nerwów obwodowych

– stany po udarze mózgu

– stany po zabiegach operacyjnych na ośrodkowym układzie nerwowym pacjenci podlegający postępowaniu fizjoterapeutycznemu są przyjmowani w celu poprawienia jakości ich życia, sprawności samoobsługi w domu. W wyniku zabiegów leczniczych osiągana jest zmniejszona spastyka mięśni oraz poprawa sprawności chodu. Przyjmowane są osoby poruszające się o kulach i na wózkach inwalidzkich. Całość postępowania rehabilitacyjnego pozwala na wydłużenie czasu czasu remisji, a w niektórych wypadkach na uniknięcie kolejnego rzutu choroby (w przypadku SM).